مرکز تحقیقات علوم توانبخشی

به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2022، افراد دارای معلولیت در مقایسه با افراد بدون معلولیت در سیستم سلامت با نابرابری های (inequities) بیشتری رو به رو هستند. برای مثال نرخ مرگ و میر زودرس (premature mortality) در این افراد بالاتر است. در کشورهای پر درآمد، برای مردان و زنان دارای معلولیت های روانی - اجتماعی (psychosocial disabilities) در مقایسه با هم نوعان بدون معلولیت به ترتیب 20 و 15 سال تفاوت در سن مرگ وجود دارد.

در بریتانیا نرخ مرگ و میر افراد دارای معلولیت ذهنی (intellectual disability) دو برابر جمعیت عادی است. نابرابری در مرگ و میر افراد دارای معلولیت ذهنی در مراحل مختلف زندگی نمود می یابد: کودکان دارای معلولیت ذهنی، هشت برابر بیشتر از هم نوعان بدون معلولیت احتمال دارد قبل از 17 سالگی بمیرند. در سن های بالاتر، در مقایسه با جمعیت بدون معلولیت تعداد بیشتری از افراد دارای معلولیت ذهنی و تکاملی امکان دارد طی 30 روز بستری در بیمارستان بمیرند.

فاکتور مهمی که منجر به بالا رفتن نرخ مرگ و میر افراد دارای معلولیت می شود، کیفیت پایین خدمات سلامتی است. برای مثال نرخ مرگ و میر بیمارستانی در افراد دارای ضایعۀ نخاعی در کشورهای کم درآمد و درآمد متوسط نزدیک به سه برابر بیشتر از کشورهای پر درآمد است. 

فاکتور دیگری که بر نرخ مرگ و میر اثر می گذارد، درآمد فرد و درآمد کشور است. برای مثال یک انحراف معیار افزایش تولید ناخالص داخلی کشور (GDP) با 5/5 سال افزایش طول عمر فرد دارای ضایعۀ نخاعی و افزایش سطح درآمد فردی با 0/5 سال افزایش طول عمر وی همراه است. اگر یک فرد دارای ضایعۀ نخاعی در رومانی به طور میانگین 10/8 سال پس از تصادف زنده بماند، این رقم در سوئیس 26 سال است.  

حتی در بین افراد دارای معلولیت نیز نابرابری در تحقیقات وجود دارد و بیشتر تحقیقات متمایل به معلولیت های ذهنی هستند. 

علاوه بر نابرابری در نرخ مرگ و میر، نابرابری در بیمار شدن و ناخوشی (Morbidity) افراد دارای معلولیت نیز وجود دارد. برای مثال شیوع بیماری های واگیردار (مثل سل،بیماری های مقاربتی) و غیر قابل واگیر (مثل دیابت، سکتۀ مغزی و مشکلات قلبی - عروقی) در افراد دارای معلولیت بیشتر از هم نوعان بدون معلولیت است. 

فاکتور مهمی که منجر به بالا رفتن میزان ناخوشی افراد دارای معلولیت می شود، دسترسی محدود و با تأخیر آنها به خدمات سلامتی است. این مسائل تا سن های بالاتر ادامه می یابد و حتی منجر به نگرانی هایی در رابطه با سلامت زنان نیز می شود. برای مثال ویزیت اورژانسی پس از زایمان برای زنان دارای معلولیت فیزیکی (32/9 درصد)، زنان دارای معلولیت حسی (30 درصد)، زنان دارای معلولیت ذهنی (48/8 درصد) و زنان دارای معلولیت چندتایی (42 درصد) بیشتر از هم نوعان بدون معلولیت (23/5 درصد) بوده است. 

سلامت روان افراد دارای معلولیت بدتر از هم نوعان بدون معلولیت است. تشخیص افسردگی و اضطراب در افراد دارای معلولیت بیشتر از افراد بدون معلولیت است. احتمال افسردگی در افراد دارای معلولیت شدید، 2/5 برابر بیشتر است. 

همچنین بهداشت دهان در افراد دارای معلولیت ضعیف تر و بیماری های درمان نشدۀ دندان ها به طور سیستماتیک در سطح بالاتری است و کشیدن دندان بیشتر از درمان ترمیمی رخ می دهد. وضعیت بی دندان شدن (edentulous status) در افراد دارای معلولیت روانی - اجتماعی سه برابر بیشتر و در افراد دارای آسیب چندتایی این خطر بالاتر (چهار برابر) است. فاکتور مهم دیگری که در کنار وضعیت اقتصادی - اجتماعی ضعیف تر افراد دارای معلولیت باعث افزایش خطر بهداشت ضعیف دهان می شود، توانایی محدود مراقبان یا متخصصان برای تشخیص صحیح است. 

در افراد دارای معلولیت ذهنی، نرخ طیف گسترده ای از شرایط ثانویۀ مزمن (مثل اختلال عملکرد غدۀ تیروئید، بیماری های عفونی یا ویروسی، اختلالات نورولوژیک، بیماری های خون، بیماری های دندان، پوسیدگی دندان، بیماری های چشمی، بیماری های سیستم تنفسی، بیماری های سیستم گوارشی، صرع، بیماری های پوستی یا بیماری های دستگاه تناسلی) بیشتر از افراد بدون معلولیت ذهنی است. بزرگسالان دارای معلولیت ذهنی به میزان بیشتری به دیابت، آسم، آرتریت، بیماری قلبی، فشار خون و بیماری های روانی مبتلا می شوند. این تفاوت ها از سن های کم قابل رؤیت هستند و احتمال ابتلای کودکان دارای معلولیت های تکاملی به دیابت سه برابر بیشتر و احتمال بستری آن ها در بیمارستان به خاطر ضربه خوردن بیشتر از کودکان بدون معلولیت است. احتمال اضافه وزن رو به چاقی نوجوانان دارای معلولیت ذهنی، 1/5 برابر بیشتر و احتمال چاقی آنان 1/8 برابر بیشتر از نوجوانان بدون معلولیت ذهنی است. 

موانع محیطی، محدودیت های عملکردی بیشتری برای افراد دارای معلولیت ایجاد می کنند. شواهد نشان می دهند عدم دسترسی به امکانات درمانی برای افراد دارای معلولیت شش برابر بیشتر از افراد بدون معلولیت رخ می دهد. نبود، در دسترس نبودن یا مقرون به صرفه نبودن امکانات حمل و نقل، افراد دارای معلولیت را پانزده برابر بیشتر از جمعیت کلی محدود می سازد. همین آمارها در مورد سایر فاکتورها مثل دسترسی به مکانی برای معاشرت نیز دیده می شود و مشارکت در فعالیت های اجتماعی را برای افراد دارای معلولیت دشوار می سازد. داده ها نشان می دهد زنان بیش از مردان محدودیت در عملکرد را تجربه می کنند.

مکانیسم هایی که منجر به نابرابری های بهداشتی می شوند، پیچیده و به طور غیر قابل اجتنابی چند وجهی هستند. فاکتورهایی مثل فاکتورهای ساختاری (بستر اجتماعی - اقتصادی جامعه، بستر سیاسی جامعه، ارزش های فرهنگی جامعه)، عوامل تعیین کنندۀ اجتماعی (فقر، وضعیت استخدام، تحصیلات، هزینه های زندگی، سوء تغذیه، خشونت، آب و هوا، و حتی بار جنسیت)، ریسک فاکتورها (مثل مصرف تنباکو، رژیم غذایی، مصرف الکل، ورزش و حتی آلودگی هوا) و خود سیستم بهداشتی (مثل سیستم ارائۀ خدمات، نیروی انسانی شاغل در سیستم بهداشتی - درمانی، سیستم ارائه دهندۀ اطلاعات بهداشتی، سیستم های مالی و مدیریتی بخش های بهداشتی) همه منجر به مواجهۀ افراد دارای معلولیت با نابرابری های بهداشتی می شوند. 

منبع: 

https://www.who.int/teams/noncommunicable-diseases/sensory-functions-disability-and-rehabilitation/global-report-on-health-equity-for-persons-with-disabilities