مرکز تحقیقات علوم توانبخشی

در سال 1397 دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف شده است حداقل سه درصد از مجوزهای استخدامی را به افراد دارای معلولیت واجد شرایط اختصاص دهد. در متن قانون از معلولیت جسمی - حرکتی، نابینایی و ناشنوایی نام برده شده است؛ اما به نظر می رسد افراد دارای معلولیت ذهنی در این قانون به شمار آورده نشده اند. در سالهای اخیر تعداد اندکی از واحدهای تولیدی - صنعتی به جای اتوماتیک کردن خط تولید، اقدام به استخدام افراد دارای معلولیت کرده اند؛ اما دادۀ آماری معتبری وجود ندارد که نشان دهد چند درصد از این افراد دارای معلولیت ذهنی (مثل سندروم داون، ضربۀ مغزی، اوتیسم و...) هستند؟ و به صورت کلی چند درصد از افراد دارای معلولیت ذهنی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی مشغول به کار هستند؟

افراد دارای معلولیت ذهنی برای موفقیت در مشاغل رقابتی نیاز به کمک در حافظه، برنامه ریزی و توالی اجرای وظایف و مدیریت زمان دارند؛ این مهارت ها به عنوان زیرمجموعۀ عملکرد اجرائی شناخته می شوند. به طور معمول کارفرمایان آموزش خاصی برای مدیریت افراد دارای معلولیت ذهنی و مواجهه با چنین چالش هایی دریافت نکرده اند. این وظایف معمولاً برعهدۀ مدیران منابع انسانی و سرپرستان هر سازمان و شرکت است و در سایر کشورها آژانس هایی برای ارائۀ این خدمات آموزشی وجود دارد. بدون ابزار مؤثر و کارآمد برای حمایت از عملکردهای اجرائی افراد دارای معلولیت ذهنی، سیاست هایی که در راستای استخدام یکپارچۀ رقابتی افراد دارای معلولیت وضع شده اند یا وضع خواهند شد، تنها باری بر دوش کارفرمایان بوده و قابل تحقق نخواهند بود. رویکردهای سنتی برای حمایت از اشتغال افراد دارای معلولیت زمان بر هستند و کارآیی کمتری دارند. این رویکردها شامل دستورالعمل شفاهی، کاغذی و تصویری بودند که مراحل اجرای کار را برای فرد دارای معلولیت ذهنی شرح می دادند؛ اما مشاغل جدید پیچیده تر هستند و کارفرمایان به ابزارهایی نیاز دارند که فوری و به موقع دستورالعمل ها را به کارکنان دارای معلولیت ذهنی ارائه دهند. نتایج مطالعات نشان داده است اپلیکیشن های مبتنی بر سرویس ابری قابل اجرا روی تلفن همراه که وظایف را ساده و توالی بندی کند و به صورت لیست گام به گام ارائه دهد به این افراد کمک بزرگی می کند. ابزاری به نام WhenWear Advisor به بازار عرضه شده است که این قابلیت ها را دارد و نتایج مطالعات نشان داده است با استفاده از آن، زمان مورد نیاز برای راهنمایی هر فرد دارای معلولیت ذهنی به مدت 32 ساعت کاهش می یابد و 92 درصد از افراد مورد مطالعه گزارش دادند با استفاده از این ابزار لذت و مشارکت بیشتری در کار تجربه کرده اند و حس استقلال بیشتر و اضطراب کمتری داشتند. کارفرمایان نیز تمایل بیشتری به استخدام افراد دارای معلولیت ذهنی نشان دادند. نیاز به طراحی، ساخت و عرضۀ نمونۀ ایرانی چنین نرم افزارهایی احساس می شود.