مرکز تحقیقات علوم توانبخشی

تکنولوژی کمکی یا Assistive Technology عبارتی کلی و کلیدی برای اشاره به سیستم ها و خدمات مربوط به ارائۀ کالاها و خدمات کمکی است. 

کالاهای کمکی، عملکرد و استقلال فرد را حفظ و بهبود می بخشند؛ در نتیجه نیک بودی (well being) فرد را ارتقاء می دهند. 

وسایل کمک شنیداری (مثل سمعک)، ویلچر، وسایل ارتباطی، وسایل کمک دیداری مثل عینک، پروتزها، نظم دهنده های قرص های مصرفی روزانه و وسایل یادیار، مثالهایی از کالاهای کمکی هستند. 

بیش از 2.5 میلیارد نفر در سرتاسر جهان نیاز به یک یا چند نوع از تکنولوژی های کمکی دارند. 

با سالمند شدن جمعیت و افزایش بیماری های غیر واگیر، این رقم به بیش از 3.5 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید و بیشتر افراد سالمند نیاز به حداقل دو یا چند نوع از این تکنولوژی ها خواهند داشت. 

تکنولوژی کمکی افراد را قادر می سازد زندگی سالم، سازنده، مستقل و با عزت و کرامت داشته باشند و مشارکت خود در امور آموزشی، بازار کار و زندگی مدنی را حفظ کنند. تکنولوژی کمکی نیاز به خدمات بهداشتی و حمایتی دولتی، نیاز به مراقبت طولانی مدت و نیاز به مراقبین را کاهش می دهد. بدون تکنولوژی کمکی، افراد طرد و منزوی می شوند و درآمدی نخواهند داشت؛ بنابراین تأثیر بیماری و معلولیت بر فرد، خانواده و جامعه افزایش می یابد. 

چه کسانی از تکنولوژی کمکی بهره می برند؟

 افرادی که بیشترین نیاز به تکنولوژی کمکی دارند شامل:

 - افراد دارای معلولیت؛

 - سالمندان؛

 - افراد دارای بیماری های غیر قابل واگیر مثل: دیابت و سکتۀ مغزی؛

 - افراد دارای مشکلاتی در رابطه با سلامت ذهن مثل: اوتیسم، دمانس؛

 - افرادی که به تدریج عملکرد مستقل خود را از دست خواهند داد مثل: دیستروفی های عضلانی، ALS، MS و ...

سلامتی، نیک بودی و مزایای اجتماعی - اقتصادی تکنولوژی های کمکی

تکنولوژی کمکی می تواند تأثیر مثبتی روی سلامتی و نیک بودی فرد و خانواده و در مقیاس بزرگتر مزایای اجتماعی - اقتصادی داشته باشد. برای مثال: 

- استفادۀ درست از وسایل کمک شنیداری، مهارت های زبانی کودکان را بهبود می بخشد؛ به طوری که بدون این وسایل فرد فرصت های بسیار محدودی برای آموزش و اشتغال خواهد داشت؛ 

- ویلچرهای دستی دسترسی به آموزش و اشتغال را افزایش و در عین حال با کاهش خطر زخم بستر و کانترکچر (تغییر شکل بدون بازگشت ساختارهای بدن)، هزینۀ مراقبت های بهداشتی را کاهش می دهند؛ 

- تکنولوژی کمکی می تواند سالمندان را قادر کند به مدت طولانی تری در منزل خود زندگی کنند و از نیاز به مراقبت طولانی مدت (در خانۀ سالمندان) پیشگیری می کند، یا آن را به تأخیر می اندازد؛

- کفش های مخصوص درمان دیابت، زخم های کف پا را کاهش می دهند و از قطع اندام تحتانی جلوگیری و بار مرتبط با آن بر سیستم بهداشتی را کاهش می دهند. 

چالش ها: 

سیاست

تعداد بسیار کمی از کشورها، سیاست یا برنامۀ ملی برای تکنولوژی کمکی دارند. 

در بسیاری از کشورها، دسترسی به تکنولوژی کمکی در بخش عمومی ضعیف است یا اصلاً وجود ندارد. تکنولوژی کمکی حتی در کشورهای پر درآمد به صورت محدود توزیع و تقسیم می شود و یا در طرح های بهداشتی و رفاهی گنجانده نمی شود؛ در نتیجه هزینۀ آن از جیب فرد و خانواده خرج می شود. به عنوان مثال در بسیاری از کشورهای اروپایی علیرغم اینکه سالمندان دارای کم شنوایی نیاز به دو سمعک دارند، دولت تنها هزینۀ یک سمعک را متقبل می شود. 

کالاها

صنعت کالاهای کمکی در حال حاضر محدود و تخصصی و در درجۀ اول در خدمت بازار پر درآمد است. کمبود بودجۀ دولتی، فقدان سیستم ملی برای ارائۀ این کالاها، فقدان تحقیقات کاربر محور، فقدان سیستم تهیه و تدارک، فقدان استانداردهای کیفیت و ایمنی و فقدان طراحی کالا متناسب با زمینۀ مورد استفاده از مشکلات این حوزه است. 

تهیۀ کالاها

خدمات در کشورهای پر درآمد اغلب مجزا و غیر همگن هستند. افراد مجبورند برای تهیۀ این کالاها به مکان های مختلفی مراجعه کنند که این امر هزینه بر است و بر بار کاربران و مراقبان و بودجه های بهداشتی و رفاهی می افزاید. 

در بسیاری از کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط، خدمات ملی برای ارائۀ کالاهای کمکی وجود ندارد. افرادی که توانایی مالی دارند، خودشان این محصولات را مستقیماً از داروخانه ها، کالای پزشکی یا کلینیک ها و کارگاه های خصوصی تهیه می کنند. 

افراد اقشار فقیر جامعه متأسفانه باید به کمک های مالی نامنظم خیریه ها تکیه و محصولات کم کیفیت یا دست دوم را استفاده کنند. اغلب این کالاها متناسب با نیاز کاربر نیستند و جایی برای تعمیر یا برگرداندن کالا برای بازسازی نیز ندارند. 

پرسنل

وجود پرسنل آموزش دیده برای تجویز کالای مناسب، فیت و متناسب کردن آن، آموزش کاربر و پیگیری ضروری است. بدون طی این مراحل کلیدی، استفاده از کالا اغلب فایده ای ندارد و بدون استفاده رها و حتی ممکن است باعث آسیب فیزیکی شود (برای مثال تجویز ویلچر بدون بالشتک های مخصوص رفع فشار باعث آسیب به فرد دارای ضایعۀ نخاعی می شود).

پوشش همگانی سلامت

سلامت خوب و نیک بودی در مرکز چشم انداز برنامۀ توسعۀ پایدار تا سال 2030 است. برای تضمین توسعۀ پایدار برای همه، نیاز به پوشش همگانی سلامت وجود دارد؛ به طوری که همۀ افراد در همه جا بتوانند بدون مواجهه با مشکلات مالی به خدمات بهداشتی مورد نیاز دسترسی داشته باشند. 

به منظور دستیابی به اهداف توسعۀ پایدار، به منظور ارائۀ پوشش همگانی سلامت و همچنین به منظور اجرای کنوانسیون سازمان ملل متحد در خصوص حقوق افراد دارای معلولیت که به تصویب 177 کشور (از جمله ایران) رسیده است، نیاز به پرداختن به مسئلۀ کالاهای کمکی وجود دارد. 

هیچ کس را پشت سر نگذاریم؛ مطمئن شویم تمام افراد دارای معلولیت، سالمندان و افراد دارای بیماری های مزمن در اجتماع به حساب بیایند و از زندگی سالم و با کرامت برخوردار باشند. (این مفهوم در واقع یکی از اهداف توسعه پایدار است که در سال ۲۰۱۵ در چارچوب هدف شماره ۱۰ توسعه پایدار سازمان ملل متحد به عنوان یک هدف مهم مطرح شده است. به عنوان مثال، در زمینه سلامت، مفهوم "Leaving no one behind" به این معنا است که هیچ کس نباید بدون دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی بماند و همه باید بهره‌مندی از این خدمات را داشته باشند. در واقع، این مفهوم بر مبنای احترام به حقوق بشر، برابری و عدالت اجتماعی استوار است).

اقدام سازمان جهانی بهداشت

سازمان جهانی بهداشت با هدف بهبود دسترسی به تکنولوژی کمکی با کیفیت بالا و مقرون به صرفه برای همه و در همه جا، هماهنگی برنامه ای جهانی به نام (Global cooperation on Assistive TEchnology, GATE) را برعهده دارد. این برنامه چهار ابزار عملی برای حمایت از کشورها برای مقابله با چالش های شرح داده شده را معرفی کرده است. سازمان جهانی بهداشت این برنامه را گامی ملموس در جهت تحقق اهداف کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق افراد دارای معلولیت، پوشش همگانی سلامت و اهداف توسعۀ پایدار می داند. برنامۀ  GATE استراتژی جهانی سازمان جهانی بهداشت را در مورد خدمات سلامت متمرکز و یکپارچه در طول عمر و همچنین برنامه‌های اقدام در مورد بیماری‌های غیرواگیر، سالمندی و سلامت، ناتوانی و سلامت روان را تقویت می‌کند.

منبع: 

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/assistive-technology