مرکز تحقیقات علوم توانبخشی

♦ به گزارش سازمان بهداشت جهانی، در حال حاضر (سال 2023)، پنجاه و پنج میلیون نفر در سرتاسر جهان به دمانس مبتلا هستند؛ بیش از 60 درصد از این مبتلایان در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط زندگی می کنند. هر سال نزدیک به ده میلیون مورد جدید اضافه می شود. 

♦ دمانس در اثر گستره ای از بیماری ها و آسیب های اثر گذار روی مغز ایجاد می شود. بیماری آلزایمر، رایج ترین شکل دمانس است و 60 تا 70 درصد موارد دمانس را به خود اختصاص می دهد. 

♦ دمانس در حال حاضر هفتمین علت مرگ و یکی از عوامل مهم ایجاد معلولیت و وابستگی در سالمندان سرتاسر جهان است. 

♦ در سال 2019، بار اقتصادی دمانس در سرتاسر جهان 1.3 تریلیون دلار برآورد شده است، نزدیک به 50 درصد این هزینه ها را مراقبان فرد دارای دمانس (یعنی اعضای خانواده و دوستان نزدیک) پرداخت کرده اند؛ این افراد هر روز نزدیک به 5 ساعت را به مراقبت از فرد مبتلا به دمانس اختصاص داده اند.

♦ تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دمانس بر روی زنان به طور نامتناسبی بالاتر است. زنان سالهای بیشتری را با معلولیت ناشی از دمانس طی می کنند و نرخ مرگ و میر آنان در اثر ابتلاء به دمانس بالاتر است؛ در عین حال 70 درصد از ساعات مراقبت از فرد دارای دمانس را نیز زنان ارائه می دهند. 

♦ دمانس واژه ای کلی برای اشاره به چندین بیماری اثرگذار روی حافظه، تفکر و توانایی انجام فعالیت های روزمرۀ زندگی است. 

♦ بیماری با گذر زمان بدتر می شود. این  بیماری اساساً افراد سالمند را متأثر می کند؛ اما همۀ افراد با رسیدن به سالمندی به دمانس مبتلا نمی شوند. 

♦ مواردی که خطر ابتلاء به دمانس را افزایش می دهند عبارتند از:

- سن (دمانس در افراد 65 سال به بالا رایج تر است)؛

- فشار خون بالا (افراد مبتلا به بیماری فشار خون)؛

- قند خون بالا (افراد مبتلا به دیابت)؛

- افراد مبتلا به چاقی یا اضافه وزن؛

- سیگار کشیدن؛

- مصرف بیش از حد الکل؛

- نداشتن فعالیت فیزیکی؛

- نداشتن ارتباط اجتماعی؛ 

 - افسردگی. 

♦ علائم و نشانه ها

گاهی تغییر خلق و رفتار حتی قبل از مشکلات حافظه رخ می دهد. با گذر زمان نشانه ها بدتر می شوند؛ به طوری که فرد برای انجام فعالیت های روزمره به کمک دیگران نیاز پیدا می کند. 

علائم و نشانه های اولیه: 

- فراموش کردن اشیاء یا وقایع اخیر؛

- گم کردن اشیاء یا جا گذاشتن آنها در جای نامربوط؛

- گم شدن حین پیاده روی یا رانندگی؛

- گیج شدن؛ حتی در مکان های آشنا؛

- فراموش کردن زمان؛

- مشکل در حل مسئله یا تصمیم گیری؛

- مشکل در ادامه دادن مکالمه یا مشکل در پیدا کردن کلمات مورد نظر؛

- مشکل در انجام وظایف آشنا؛ 

- خطا در تخمین فاصله ها یا تشخیص اشیاء.

تغییرات رایج در خلق و رفتار:

- احساس اضطراب، ناراحتی یا خشم در مورد زوال حافظه؛

- تغییرات شخصیت؛

- رفتار نامتناسب؛

- ترک کار و فعالیت های اجتماعی؛

- علاقۀ کمتر نسبت به احساسات دیگران.

دمانس بسته به علل زمینه ای، عملکرد شناختی قبلی فرد و سایر مشکلات همراه، اثر متفاوتی روی هر فرد دارد. 

بیشتر نشانه ها با گذر زمان بدتر می شوند؛ در عین حال بعضی نشانه ها ممکن است ناپدید شوند یا فقط در مراحل آخر دمانس رخ دهند. با پیشرفت دمانس نیاز به کمک و مراقبت شخصی افزایش می یابد. مبتلایان به دمانس ممکن است قادر به تشخیص اعضای خانواده و دوستان نباشند، به سختی حرکت کنند، کنترل روده و مثانه را از دست بدهند، مشکل در غذا خوردن و نوشیدن داشته باشند و تغییرات رفتاری مثل پرخاشگری را تجربه کنند که هم برای خودشان و هم برای اطرافیان ناخوشایند است. 

♦ شکل های رایج دمانس 

دمانس در اثر بیماری ها و آسیب های مختلفی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به مغز آسیب می رسانند ایجاد می شود. بیماری آلزایمر، رایج ترین شکل دمانس است و 60 تا 70 درصد از موارد دمانس را به خود اختصاص می دهد. دمانس عروقی (Vascular dementia)، دمانس با اجسام لویی ( رسوب غیر طبیعی پروتئین در سلول های عصبی dementia with Lewy bodies) و گروهی از بیماری هایی که به دمانس لوب فرونتال- تمپورال (تخریب لوب فرونتال) منجر می شوند؛ شکل های دیگر دمانس هستند. دمانس ممکن است بعد از سکتۀ مغزی یا در زمینۀ عفونت های خاصی مثل HIV، یا استفادۀ مقدار خطرناک الکل، یا آسیب های فیزیکی تکراری به مغز (که به عنوان انسفالوپاتی ضربه ای مزمن شناخته می شوند) یا سوءتغذیه ایجاد شود. مرز بین شکل های مختلف دمانس واضح نیست و شکل های مختلف دمانس اغلب می توانند به طور همزمان وجود داشته باشند. 

♦ درمان و مراقبت

درمان قطعی برای دمانس وجود ندارد؛ اما کارهای زیادی می توان برای حمایت از فرد و مراقبان انجام داد. 

مبتلایان به دمانس می توانند از طریق: حفظ فعالیت فیزیکی و شرکت در فعالیت ها و تعاملات اجتماعی که مغز را تحریک و عملکرد روزمره را حفظ می کند؛ گام هایی برای حفظ کیفیت زندگی و ارتقاء نیک بودی خود بردارند. علاوه بر این بعضی داروها می توانند به مدیریت نشانه های دمانس کمک کنند:

مهارکننده های کولین استراز مثل دونپزیل برای درمان بیماری آلزایمر به کار می رود؛

آنتاگونیست گیرندۀ  NMDA مثل ممانتین در موارد آلزایمر شدید و دمانس عروقی به کار می رود؛

داروهای کنترل فشارخون و کلسترول می توانند از آسیب بیشتر به مغز در اثر دمانس عروقی جلوگیری کنند؛ 

برای مدیریت افسردگی شدید در افراد مبتلا به دمانس اگر تغییر سبک زندگی و تغییرات اجتماعی مؤثر نبود، مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) می توانند کمک کننده باشند؛ اما نباید به عنوان اولین گزینه سراغ این داروها رفت.

اگر فرد مبتلا به دمانس در معرض خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران است، داروهایی مثل هالوپریدول و ریسپریدون می توانند کمک کنند؛ اما هرگز نباید اولین درمان باشند. 

♦ خود مراقبتی

این موارد به مدیریت نشانه ها کمک خواهند کرد:

- از لحاظ فیزیکی فعال بمانید؛

- غذای سالم بخورید؛

- سیگار و الکل را ترک کنید؛

- چکاپ های منظم با پزشک خود داشته باشید؛

- با هدف به خاطر نگه داشتن موارد مهم، وظایف روزانه و قرار ملاقات های خود را یادداشت کنید؛

- سرگرمی ها و کارهایی که از انجام آن لذت می برید را ادامه دهید؛ 

- روش های جدید برای فعال نگه داشتن مغزتان پیدا کنید؛

- با دوستان و خانواده وقت بگذرانید و در زندگی اجتماعی شرکت کنید.  

از قبل برنامه ریزی کنید. با گذشت زمان ممکن است برای تصمیم گیری مهم در مورد خودتان یا امور مالی با مشکل مواجه شوید:

- افرادی که می توانید برای تصمیم گیری به آنها اعتماد کنید را شناسایی کنید؛

- ترجیحات و انتخاب خود در مورد مراقبت را با افراد در میان بگذارید؛

- هنگامی که از خانه بیرون می روید شمارۀ ملی، آدرس و شماره های تماس ضروری را با خود همراه داشته باشید؛

- از خانواده و دوستان کمک بخواهید؛

- به افراد بگوئید چگونه می توانند به شما کمک کنند؛

- به گروه حمایتی محلی ملحق شوید.

مهم است بدانید ارائۀ مراقبت و حمایت برای مبتلایان به دمانس می تواند چالش زا باشد و روی سلامت ونیک بودی خود مراقب اثر بگذارد. اگر مراقبت از فرد مبتلا به دمانس را برعهده دارید، از اعضای خانواده و دوستان و متخصصان کمک بگیرید. مرخصی های منظم داشته باشید و از خود مراقبت کنید. تکنیک های مدیریت استرس مثل تمرینات مبتنی بر ذهن آگاهی را امتحان کنید و در صورت نیاز کمک حرفه ای بگیرید. 

♦ ریسک فاکتورها و پیشگیری

با این که سن، قوی ترین ریسک فاکتور شناخته شده برای دمانس است؛ اما دمانس عارضۀ غیر قابل اجتناب فرآیند پیری بیولوژیک نیست. علاوه بر این، دمانس منحصراً سالمندان را تحت تأثیر قرار نمی دهد؛ بلکه بروز دمانس در جوانی (یعنی قبل 65 سالگی) 9 درصد موارد دمانس را به خود اختصاص می دهد. مطالعات نشان می دهند افراد می توانند با فعال ماندن از لحاظ فیزیکی، سیگار نکشیدن، عدم مصرف مقدار خطرناک الکل، کنترل وزن، رژیم غذایی سالم، کنترل فشار خون، کنترل کلسترول و قند خون، خطر ابتلاء به دمانس و زوال شناختی را کاهش دهند. ریسک فاکتورهای دیگر: افسردگی، انزوای اجتماعی، تحصیلات پایین، عدم فعالیت شناختی و آلودگی هوا هستند. 

♦ حقوق بشر

متأسفانه، افراد مبتلا به دمانس اغلب از حقوق و آزادی های اولیۀ در دسترس دیگران محروم می شوند. در بسیاری از کشورها، حتی زمانی که مقرراتی برای حمایت از حقوق افراد برای آزادی و انتخاب وجود دارد، باز هم محدودیت‌های فیزیکی و شیمیایی به طور گسترده در خانه‌های سالمندان و در مراکز مراقبت‌های حاد مورد استفاده قرار می‌گیرند (برای مثال داروهایی به فرد خورانده می شوند که جنبۀ درمانی ندارند، یا فرد به تخت بسته می شود). برای تضمین ارائۀ بالاترین کیفیت مراقبت برای مبتلایان به دمانس و مراقبان آنها، یک محیط قانونی مناسب و حمایتی مبتنی بر استانداردهای حقوق بشر پذیرفته شده بین المللی لازم است.

منبع:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia